Flamework
Bewerking van glas aan de brander
Flamework oftewel lampwork
Flamework of lampwork is een glasbewerkings-techniek. Het is het rechtstreeks smelten van glas met behulp van een brander. Staafjes gekleurd of helder glas worden in het glasatelier in de hete vlam gesmolten en gevormd tot glassieraden zoals glaskralen, glazen oorbellen, glashangers en kleine objecten. Als het hete glas om een metalen staafje (de mandrel) wordt gedraaid worden het glaskralen. Vervolgens kunnen daar weer sieraden van gemaakt worden. Als het gesmolten glas aan het uiteinde van de mandrel wordt aangebracht kunnen er andere vormen gemaakt worden zoals glasbolletjes, glashangers, glazen oorbellen, glazen bloemetjes etc. Het is dus wat anders als glasblazen, alhoewel er aan de brander ook kleine bolletjes geblazen kunnen worden.
De brander die gebruikt wordt bij het glasbranden brandt op alleen propaan (de zgn "hothead") of op propaan met zuurstof. De zuurstof kan vanuit een cilinder worden toegevoegd of met behulp van een zuurstof-concentrator. Door de toevoeging van zuurstof wordt de vlam veel heter en zijn de mogelijkheden daarmee groter. Ook door te spelen met de hoeveelheid zuurstof kunnen mooie reacties in de kleuren worden uitgelokt.
Ikzelf werk in mijn glasatelier met een Bethlehem Alpha met een zuurstofconcentrator.
Het maken van een glas-bloemetje
Het blazen van een kraal van glas
Glas
Het glas wat het meest gebruikt wordt voor glassieraden is òf het zachte glas (zacht glas smelt op een lagere temperatuur) òf het zogenaamde harde borosilicaatglas, ook wel pyrex genoemd (dit glas wordt ook gebruikt voor ovenschalen en dergelijke).
Het voordeel van het zachte glas dat het een minder hete vlam nodig heeft om te smelten. Het nadeel is dat het zachte glas veel temperatuur-schok-gevoeliger is. Het is daardoor moeilijker om er iets grotere objecten van te maken. Dat gaat met het boro-glas makkelijker, maar boro-glas vraagt een veel hetere vlam, waardoor er met (meer) zuurstof en een zwaardere brander gewerkt moet worden. Borosilicaat glas is ook taaier, het vloeit minder als het zachte glas. Borosilicaat glas wordt ook vooral gebruikt bij het glasblazen, hiervoor worden glasbuizen gebruikt.
Murano/Morretti
Het glas wat ik het meeste gebruik in mijn glasatelier voor de sieraden is het Italiaanse Moretti-glas. Vaak wordt dit Murano-glas genoemd, maar dat is eigenlijk niet juist. Het Moretti-glas wordt in de Effetre fabriek op het eiland Murano in Venetië gemaakt.
Er zijn nog een aantal andere soorten glas die speciaal voor de brander gemaakt worden zoals Lauschka (Duitsland), Reichenbach (Duitsland), CIM (Creation is Messy, bedrijf in Seattle dat het glas laat maken in China), Ornela (Tsjechisch) en Double Helix (zilverglas, Amerika).
Maar eigenlijk kun je alle glas in het glasatelier gebruiken. Het fuse-glas versnijd ik in smalle repen en kan het dan ook aan de brander verwerken tot sieraden. Ook het glas wat voor bijvoorbeeld voor Tiffany of glas-in-lood wordt gebruikt kun je omsmelten tot mooie kralen en sieraden. Zelfs bierflesjes kunnen getransformeerd worden tot bijvoorbeeld sleutelhangers. Wel kan het gebeuren dat het glas dof wordt of dat de kleur verdwijnt, het is een kwestie van uitproberen.
De verschillende soorten glas kunnen alleen niet door elkaar gebruikt worden. Het te versmelten glas moet dezelfde uitzettingscoëffficiënt hebben. Glas zet net als elk materiaal uit als het verwarmd wordt en krimpt als het weer afkoelt. Als het ene glas meer of sneller krimpt dan het andere waaraan het vastgesmolten is zal het sieraad of objekt vroeg of laat breken.
Het hierboven genoemde glas heeft een uitzettingcoëfficient (COE) van 104. Borosilicaatglas heeft een COE van 33.
Glasstaven, stringers, glasfrit, murrini's
Het glas wordt het meest verwerkt in de vorm van glasstaven, deze zijn rond een halve cm dik. Deze staven kunnen met behulp van de brander worden uitgetrokken tot dunnere staven, deze worden stringers genoemd. De glasstringers kunnen worden gebruikt om fijne details aan te brengen aan de sieraden en andere objekten.
Wat ook veel toegepast wordt is glasfrit. Dit zijn kleine korreltjes stukgeslagen glas, in een effen kleur of met verschillende kleuren. Met glasfrits kunnen mooie effecten en kleurschakeringen bereikt worden.
Murrini's zijn afgeknipte stukjes van een staaf. Deze staaf wordt gemaakt door op het uiteinde van een mandrel (metalen staaf) verschillende kleuren glas in een patroon over elkaar heen te zetten. Deze dikke blob glas wordt vervolgens uitgetrokken tot een staaf. Na afkoeling wordt de staaf opgeknipt in kleine stukjes, de murrini's. Je hebt dan een aantal stukjes glas met een zelfde patroontje, onder andere in de vorm van een bloemetje. Deze murrini's kunnen vervolgens weer worden toegepast in bijvoorbeeld in de sieraden zoals kralen, hangers en bijvoorbeeld grote knikkers. Je kunt ze kant en klaar kopen, maar veel leuker is het om de murrini's zelf te maken.
Glasstaven in alle kleuren
Glas-stringers
Het uittrekken van glas om stringers te maken
Murrini's
Glas fritten
Gereedschappen die gebruikt worden bij flamework
Gereedschappen
Er zijn veel verschillende gereedschappen en hulpstukken die kunnen worden gebruikt bij flamework/lampwork.
Op de foto staan er een aantal die vaak gebruikt worden, zoals pincetten, prikkers, grafiet paddle, mashers, structuurplaatje etc.
Maar ook eenvoudige keukenmesjes, tandartshaakjes en andere metalen (liefst rvs) voorwerpen kunnen worden gebruikt om het zachte gesmolten glas vorm te geven.
Mandrellen
Ook mandrellen worden veel gebruikt. Mandrellen zijn staven van rvs in verschillende diktes (ca 1 tot 5 mm). Deze worden meest gebruikt voor kralen, door de verschillende diktes krijg je kralen met verschillende gatmaten, voor de toepassing in verschillende sieraden.
De mandrellen moeten wel voorzien worden van een laagje bead-release. Dit is een goedje van o.a. grafiet wat er voor zorgt dat de kraal, na afkoeling, loskomt van de mandrel. Het laagje beadrelease wat achterblijft in de kraal moet er vervolgens nog uit geborsteld of geschuurd worden.
Er zijn ook speciale ring-mandrellen en mandrellen voor glastops. Daarnaast zijn er nog holle mandrellen voor het blazen van holle glaskralen en flesjes en dergelijke.
De verschillende mandrellen
Annealing glasoven
Annealing oven
Net als bij het fusen moeten de gemaakte kralen, glashangers, glazen oorbellen ed en objecten zo langzaam mogelijk afkoelen om de glasmoleculen die in beweging zijn geweest de tijd te geven om zich op de juiste manier en plek weer te "settelen". Dit wordt annealen genoemd.
Hiertoe wordt de mandrel met de glaskraal (of de hanger of het object) in een pot of pan met koelgranulaat (een soort isolatiemateriaal) gezet. Beter (vooral bij grotere glassieraden/objecten) is het om de kralen een poosje op een temperatuur van ongeveer 510 graden te houden door het in een oven te leggen.
Op 510 graden kan het glas niet meer vervormen, maar de moleculen kunnen nog wel enigszins bewegen en de juiste verbindingen aangaan.
Daar is een kleine speciale oven voor nodig, de zogenoemde annealing-oven. Deze oven, zoals op de foto, heeft ook een speciale deur waarbij aan de onderkant een smalle opening blijft als hij dicht is. Door deze opening kunnen de mandrellen met daaraan de glaskralen of glazen objekten uitsteken. Je kunt dan dus toe met een kleinere oven, bovendien wordt het uitstekende deel van de mandrel niet of nauwelijks warm waardoor je je werkstuk even tijdelijk kunt "parkeren" en in een later stadium verder kunt gaan met bewerken.